नॉर्वेची नवलाई!

 

हे खरे आहे की फ्रान्स/युरोपमध्ये भारताबद्दल फारश्या बातम्या ऐकू येत नाहीत. आणि दुसरीकडे भारतात सुद्धा  आपण फ्रान्स आणि इतर युरोपीय देशांबद्दल तसे कमीच बोलतो. सर्वसाधारण भारतीयांसाठी, कुठेतरी, युरोपमधील सगळे देश थोड्याफार फरकाने सारखेच भासतात. परन्तु अनेकदा भेटी देऊन, या देशांमध्ये राहूनच, आपल्याला इथल्या संस्कृती आणि नागरिकांची, त्यांच्या वैशिष्ट्यांची ओळख होते.

माझ्या पुरते बोलायचे झाले तर गेल्या काही वर्ष्यांत मला माझ्या नौकरीच्या निमित्ताने नॉर्वे या देशाशी ओळख आणि मैत्री करण्याची संधी मिळाली. कामानिमित्त ओस्लो (Oslo) शहराला झालेल्या अनेक भेटी आणि नॉर्वेजियन सहकाऱ्यांशी कामातून झालेली मैत्री यामुळे फ्रान्स आणि नॉर्वे देशातील गमतीदार बारकावे टिपता आलेत.

कार्यालयीन संस्कृती (Professional Culture)

• नमस्कार- चमत्कार!

फ्रान्समध्ये एखाद्या व्यक्तीशी संभाषण सुरू करण्यापूर्वी आणि त्याचा निरोप घेण्यापूर्वी, अनुक्रमे “Bonjour” (नमस्कार) आणि “Au-revoir” (पुन्हा भेटूया) म्हणणे हे किमान विनयशीलतेचे लक्षण मानले जाते. तसेच इथे शिष्टाचारानुसार आपण ज्यांच्याशी संभाषण करत आहोत त्या व्यक्तीच्या आजूबाजूला असलेल्या लोकांनाही अभिवादन करणे अपेक्षित असते. नॉर्वेमध्ये मात्र हे थोडे वेगळे. येथे, आपण ज्या व्यक्तीशी व्यवहार करत आहोत त्यालाच केवळ अभिवादन करतात. आणि तुमच्या फ्रेंच पार्श्वभूमीमुळे तुम्ही जर आजूबाजूच्या, इतर लोकांना अभिवादन केल्यास तुम्ही त्यांना बुचकळ्यात तर पाडताच शिवाय त्यांच्या चेहऱ्यावरचे अवघडलेपण लपता लपत नाही! “A social guidebook to Norway” या पुस्तकानुसार, तुमचे अनावश्यक नमस्कार - चमत्कार नॉर्वेजियनलोकांच्या मानसिक शांततेला तडा देऊ शकतात [1]! तेव्हा काळजी घ्या.. 😊 

• नॉर्वेजियन कार्यालये

सर्वसाधारणपणे, कर्मचारी सकाळी ७ वाजता कार्यालयात हजर होतात आणि दुपारी ४ च्या सुमारास कार्यालय जवळजवळ रिकामे होते. दुपारचे जेवण कार्यालयाच्या खानावळीत सकाळी ११ च्या सुमारास ठरलेले असते. इथल्या जेवणात खूप हिरव्या भाज्या तसेच माश्यांची विविध व्यंजने! इथला मासळी रस्सा (Fish soup) चुकवू नका… 😊

मला नॉर्वेजियन कंपन्यांच्या कार्यालयांमध्ये एक वैशिष्ठ्य लक्षात आले ते असे की दर सकाळी, सगळ्या कर्मचाऱ्यांसाठी, एक फळांनी भरलेली टोपली, एका ठराविक जागी ठेवली जाते. तुम्हाला इच्छा असेल तेव्हा फळ निवडा. दिवसाची अश्या रीतीने सुरुवात करण्याची किती छान पद्धत आहे ना ?

आपला कामाचा मेज (table) अनेकदा एका लहान मोटरसह सुसज्ज असतो जेणेकरुन आपण त्याची उंची कमी-जास्त बदलू शकतो. यामुळे तुम्ही तुम्हाला हवी तशी उंची निवडू शकता आणि शिवाय उभे राहूनसुद्धा काम करू शकता! फ्रान्समध्ये मी अजून हे असे कुठेही बघितले नाही ....😊

ओस्लो (Oslo)

पॅरिसच्या तुलनेत ओस्लो हे फारच छोटे शहर आहे. मनसोक्त पायी चालण्यासारखे. आणि जुन्या ओल्सोमधल्या  इमारती खूप देखण्या!

या शहरात मेट्रो, ट्राम, बस आणि बोटींचे एक कार्यक्षम जाळे सुसज्ज आहे! आणि केवळ एका ट्रान्सपोर्ट पास ने तुम्ही ओस्लो उपनगरातील सगळ्या वाहतूक सोयींचा लाभ घेऊ शकता. इथली बोट तुम्हाला Fjord (दोन डोंगरातील समुद्राच्या पाण्याने व्यापलेली दरी ) ओलांडून ओस्लोच्या वेगवेगळ्या वसाहतींमध्ये घेऊन जाते!

 

मेट्रो, हिम आणि fjords!

मार्च महिन्यातल्या एका दिवशी, ओस्लोला असतांना, गम्मत म्हणून मी एका मेट्रो लाईनच्या शेवटच्या स्टेशनपर्यंत जाण्याचे ठरवले. सुमारे ४५ मिनिटांच्या प्रवासानंतर, मी फ्रॉग्नरसेटेरन (Frognerseteren) नावाच्या स्टेशनवर पोहोचलो. समुद्रसपाटीपासून ४६९ मीटर असलेले हे ठिकाण म्हणजे एक स्की (Ski) स्टेशन आहे! हे मेट्रो स्टेशन आणि ओस्लो मधील स्टॉर्टिंगेट (Stortinget) स्टेशन यांच्या उंचीमधील फरक हा ४७८ मीटर आहे! त्यांच्या उंचीतील हा फरक, एकाच मेट्रोच्या नेटवर्क मधील दोन मेट्रो स्टेशन अंतर्गत असलेला असा जगातील सर्वात मोठा आहे [2]. फ्रॉग्नरसेटेरनला पोहोचल्यावर मला सर्वत्र हिम दिसला आणि नेमक्या त्याच वेळी, ओस्लोमध्ये मात्र त्याचा मागमूसही नव्हता! इथून दिसणारे Fjord चे दृश्य हे अविस्मरणीय होते.

 

ऑस्लोतील फ्रेंच सार्वजनिक शौचालये!

२०१४ पासून, ओस्लो येथील नॉर्वेजियन संसदे समोर, फ्रेंच प्रजासत्ताकाचे प्रतीक असलेली सार्वजनिक शौचालये स्थापित केली गेली आहेत. निळ्या, पांढर्‍या आणि लाल रंगात (योगायोगाने फ्रेंच आणि नॉर्वेजियन ध्वजांमध्ये हे तीनही रंग आहेत) रंगवलेल्या ह्या शौचालयांवर, "स्वातंत्र्य" (Liberté), समता (Egalité) आणि "बंधुता" (Fraternité), ही फ्रेंच गणराज्याची प्रतीके लिहिलेली आहेत. पॅरिसमधून आणलेली ही शौचालये म्हणजे जणू एक कलाकृतीच आहे असे भासावे! ही कलानिर्मिती एका नॉर्वेजियन कलाकाराची. त्याला अमेरिका, फ्रान्स आणि नॉर्वेला प्रतीकात्मकरीत्या जवळ आणायचे होते. ह्या शौचालयांच्या आत माजी अमेरिकन राष्ट्रपती रूझवेल्ट, फ्रेंच राष्ट्रपती द गोल आणि नॉर्वेचा राजा हाकॉन सातवा यांच्या भाषणातील उतारे प्रसारित केले जातात. शिवाय या तीनही देशांचे राष्ट्रगीत ऐकायला मिळते [3]. २००५ मध्ये पहिल्यांदा जेव्हा ही कलाकृती इथे ठेवण्यात आली त्यावेळी मोठा वादंग निर्माण झाला होता. काहींना धक्का बसला होता की ही कशी काय कलाकृती जी शौचालयांचा संबंध  नॉर्वेच्या इतिहासातील महत्त्वाचे क्षण आणि त्याच्या राष्ट्रीय ध्वजाशी जोडते!

 

ओस्लोचे विगेलँड उद्यान (Vigeland Park)

ऑस्लो मधील विगेलँड उद्यान हे जगातील सर्वात मोठे, एकाच कलाकारचे शिल्प उद्यान आहे. हे उद्यान सगळ्यासाठी खुले असून विनामूल्य आहे. यात प्रसिद्ध नॉर्वेजियन शिल्पकार गुस्ताव विगेलँड (Gustav Vigeland -१८६९-१९४३) यांच्या २०० पेक्षा अधिक कांस्य, ग्रॅनाइट आणि कास्ट आयर्न ची शिल्पे आहेत. त्यांच्या वास्तववादी कलाकृती ह्या मानवी जीवनातील वेगवेगळे टप्पे आणि मानवी भावना यांचे प्रतिनिधित्व करतात. मार्चमध्ये एका बर्फाच्छादित संध्याकाळी, मंदावत होत असलेल्या संध्या प्रकाशात, ह्या उद्यानाला दिलेली भेट माझ्या आठवणीतील आहे.

 

The Almost Nearly Perfect People

कामानिमित्ताने नॉर्वेशी झालेल्या दोस्तीने मला स्कॅन्डिनेव्हियन (Scandinavian) देशांवरील काही पुस्तके वाचायची इच्छा झाली. या पुस्तकांपैकी “The Almost Nearly Perfect People, behind the myth of the Scandinavian utopia”, मला खूप आवडले [4]. नॉर्वेत पेट्रोलच्या शोधाने या देशाचा इतिहास कसा बदलून टाकला ह्याची एक मनोरंजक गोष्ट मला यात वाचायला मिळाली.

१९६५ मध्ये नॉर्वेने डेन्मार्कबरोबर उत्तर समुद्रात (North sea) समुद्रतळ आणि मासेमारीचे आपापसातील अधिकार स्पष्ट   करण्यासाठी एक करार केला. नॉर्वेजियन सरकारने त्यावेळेस डेन्मार्कला मासेमारीचे अधिक अधिकार देऊन समुद्रतळाच्या खूप मोठ्या भागाचे अधिकार मिळवलेत. या नॉर्वेजियन समुद्रातील पहिला मोठा पेट्रोल साठा १९६९ मध्ये सापडला आणि तेव्हापासून अनेक ठिकाणी नवनवे तेल साठे सापडत गेलेत. डेन्मार्कच्या विपरीत, नॉर्वेमध्ये तेल उद्योगाचे राष्ट्रीयीकरण केले गेले. हा तेल उद्योग त्यांच्या राष्ट्रीय तेल कंपनी, Statoil द्वारे सांभाळला जातो. २०१४ मध्ये नॉर्वेजियन तेल संपत्ती ६१७ अब्ज डॉलर इतकी होती. ही प्रचंड संपत्ती टिकवून ठेवण्यासाठी, नॉर्वेने या रकमेचा मोठा हिस्सा जगभरातील ८००० पेक्षा जास्त कंपन्यांमध्ये गुंतवला आहे! शिवाय, कायद्यानुसार या संपत्तीचा सरकार मार्फत वार्षिक वापर निव्वळ ४% इतका मर्यादित आहे.

या अगडबंब तेलसंपत्तीमुळे नॉर्वेजियन समाजवादी, लोककल्याणकारी सरकार नीती अवलंबू शकले. यातील विरोधाभास म्हणजे असा की हा देश आपले तेल आणि गॅस परदेशात निर्यात करतो आणि स्वतः मात्र अधिकाधिक "हिरवी" नीती अमलात आणण्यासाठी धडपडतो! असो.

एव्हढ्यात, तुम्हाला या वर्णनाने नॉर्वेला भेट देण्याची इच्छा झाली असेल अशी मी आशा  करतो...:)

 

[1] https://www.thesocialguidebook.no/products/the-social-guidebook-to-norway-1

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Frognerseteren_station

[3] https://www.nouvelobs.com/l-histoire-du-soir/20140304.OBS8525/norvege-des-toilettes-de-la-republique-francaise-pour-feter-la-constitution.html

[4] https://www.amazon.fr/Almost-Nearly-Perfect-People-Scandinavian/dp/0099546078